ਭੋਪਾਲ, 1 ਨਵੰਬਰ (ਹਿੰ.ਸ.)। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਤਿਥੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੱਖ ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੌਰਾਨ ਏਕਾਦਸ਼ੀ 'ਤੇ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 24 ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਵਰਤ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਂ ’ਚ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਰਤ ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਜਾਂ ਦੇਵਉਠਨ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਦੇਵ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਯੋਗ ਨਿਦ੍ਰਾ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਜਾਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਿਨ ਚਤੁਰਮਾਸ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਅਤੇ ਮਾਂਗਲੀਕ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ ਦੁਬਾਰਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਂ :

ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਪੰਡਿਤ ਭਰਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਪੰਚਾਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਾਰਤਿਕ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਤਿਥੀ ਅੱਜ, ਸ਼ਨੀਵਾਰ, 1 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਥੀ ਸਵੇਰੇ 9:11 ਵਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 2 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 7:31 ਵਜੇ ਖਤਮ ਹੋਵੇਗੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਦਯ ਤਿਥੀ 1 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਿਨ ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੁਆਦਸ਼ੀ ਤਿਥੀ ਨੂੰ ਵਰਤ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ, ਵਰਤ ਤੋੜਨ ਦਾ ਸਮਾਂ 2 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ 1:11 ਵਜੇ ਤੋਂ 3:23 ਵਜੇ ਤੱਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵਰਤ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਵਰਤ ਤੋੜਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ; ਉਸ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ 6:34 ਵਜੇ ਹੋਵੇਗਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਜਾਗਣ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਵਰਤ ਰੱਖਣਾ, ਪੂਜਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੇਅੰਤ ਪੁੰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਹਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲਈ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਫਲ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਵਰਤ ਵਿਧੀ :

ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ 'ਤੇ, ਸਵੇਰੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਜਾ ਲਈ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਸ਼ਾਲੀਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੀਵੇ, ਧੂਪ, ਫੁੱਲ, ਫਲ, ਤੁਲਸੀ ਅਤੇ ਪੰਚਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ ਅਭਿਸ਼ੇਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਰਤ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ, ਪੰਡਿਤ ਬ੍ਰਜੇਸ਼ਚੰਦਰ ਦੂਬੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਰਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਤਵਿਕ ਭੋਜਨ ਹੀ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਾਮਸਿਕ ਭੋਜਨ, ਲਸਣ, ਪਿਆਜ਼ ਅਤੇ ਚੌਲ ਵਰਜਿਤ ਹਨ। ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਜਾਂ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ। ਘਰ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸਫਾਈ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿਓ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਸਫਾਈ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਹੈ। ਦਵਾਦਸ਼ੀ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਵਰਤ ਤੋੜੋ। ਵਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭੋਜਨ, ਕੱਪੜੇ ਜਾਂ ਪੈਸੇ ਦਾਨ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ੀ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸੁਭਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਦੇਵਉਠਨੀ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਪੂਜਨ ਮੁਹੂਰਤਾ (ਨਵੰਬਰ 1, 2025):

ਬ੍ਰਹਮਾ ਮੁਹੂਰਤਾ: 4:50 AM - 5:41 AM

ਅਭਿਜੀਤ ਮੁਹੂਰਤਾ: 11:42 AM - 12:27 PM

ਵਿਜੇ ਮੁਹੂਰਤ: 1:55 PM - 2:39 PM

ਗੋਧੁਲੀ ਮੁਹੂਰਤਾ: ਸ਼ਾਮ 5:36 - ਸ਼ਾਮ 6:02

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਾਲ: 11:17 AM - 12:51 PM

ਰਵੀ ਯੋਗ: ਸਵੇਰੇ 6:33 - ਸ਼ਾਮ 6:20

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਹੂਰਤ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰ :

ਵਰਤ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦੌਰਾਨ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੰਤਰਾਂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਪੁੰਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ;

1. ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਮੰਤਰ:

ਸ਼ਾਂਤਾਕਾਰਮ ਭੁਜਗਸ਼ਯਨਮ ਪਦਮਨਾਭਮ ਸੁਰੇਸ਼ਮ,

ਵਿਸ਼ਵਧਰਮ ਗਗਨਸਾਦਰੀਸ਼ਮ ਮੇਘਵਰਨਮ ਸ਼ੁਭੰਗਮ।

ਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਕਾਨ੍ਤਮ੍ ਕਮਲਨਯਨਮ੍ ਯੋਗੀਭਿਰ੍ਧ੍ਯਾਨਗਮ੍ਯਮ੍,

ਵਨ੍ਦੇ ਵਿਸ਼੍ਣੁਮ੍ ਭਵਾਭਯਹਰਮ੍ ਸਰ੍ਵਲੋਕੈਕਨਾਥਮ੍ ।

2. ਮਹਾਮੰਤਰ:

“ਓਮ ਨਮੋ ਭਗਵਤੇ ਮਹਾਸੁਦਰਸ਼ਨੇ ਵਾਸੁਦੇਵਾਯ ਧਨਵੰਤ੍ਰੇ,ਅਮਤਕਲਸ਼ ਹਸ੍ਤਯਾ ਸਰ੍ਵਭਯਵਿਨਾਸ਼ਯ ਸਰ੍ਵਰੋਗ ਨਿਵਾਰਣਯ,

ਤ੍ਰਿਲੋਕਪਥਾਯ ਤ੍ਰਿਲੋਕਨਾਥਾਯ ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਵਿਸ਼੍ਣੁ ਸ੍ਵਰੂਪਾਯ ਨਮਃ ।

ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ :

ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚਤੁਰਮਾਸ ਦੌਰਾਨ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਕਸ਼ੀਰਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਿਨਦ੍ਰਾ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵਿਆਹ, ਗ੍ਰਹਿਸਥ ਸਮਾਰੋਹ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸ਼ੁਭ ਰਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ 'ਤੇ ਜਾਗਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਭ ਕਾਰਜ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੁਲਸੀ ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਸ਼ਾਲੀਗ੍ਰਾਮ) ਅਤੇ ਤੁਲਸੀ ਮਾਤਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਕੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੁੰਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਵਉਠਨੀ ਏਕਾਦਸ਼ੀ ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਹਿੰਦੂਸਥਾਨ ਸਮਾਚਾਰ / ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ