ਇੰਦੌਰ, 5 ਅਕਤੂਬਰ (ਹਿੰ.ਸ.)। ਮਹਾਨਗਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਡੇਲੀ ਕਾਲਜ ’ਚ ਜਦੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ (ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ.) ਦੇ ਸਹਿ ਸਰਕਾਰਿਆਵਾਹ ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਮੰਚ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਸਮੁੱਚੀ ਚਰਚਾ ਦਾ ਸਾਰ ਬਣ ਗਿਆ: ਰਾਸ਼ਟਰ ਕਿਸਦਾ ਹੈ', ਇਹ ਸਵਾਲ ਹੀ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੋਚਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਉਸ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਗਾੜ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਡੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਰਾਸ਼ਟਰ ਕਿਸਦਾ ਹੈ’।
ਸਹਿ-ਸਰਕਾਰਿਆਵਾਹ ਸਕੱਤਰ ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸੰਬੋਧਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ: ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰ ਕਿਸੇ 'ਨਵੀਂ ਸਿਰਜਣਾ' ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰ ਸੱਭਿਅਤਾਗਤ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸਾਸ਼ਨ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ। ਭਾਰਤ ਉਹ ਭੂਮੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਲੀਦਾਨ, ਤਪੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਨਾਲ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਗਤੀ: ਸਿਰਫ਼ ਜੈ-ਜੈਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਮਰਪਣ :
ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਗਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਜੈ-ਜੈਕਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਰ ਪਲ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਜਿਊਣ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸਬਕ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਨਾਅਰਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਗਤੀ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਕਲਪ ਨਹੀਂ ਰਹੀ; ਇਹ ਨੈਤਿਕਤਾ, ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਆਚਰਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ‘ਜਨਨੀ ਜਨਮਭੂਮੀਸ਼੍ਚ ਸ੍ਵਰ੍ਗਦਪਿ ਗਰਿਆਸੀ’ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਪਜੀ ਹੈ।ਸੰਘ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰ ਭਗਤੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਸੂਤ ਦੁਆਰਾ ਸੇਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਅਸੀਂ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅਸੀਂ ਕੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਸਨਾਤਨ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਧਾਰਨਾ :
ਆਪਣੇ ਸੰਬੋਧਨ ਵਿੱਚ, ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸਨਾਤਨ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬੱਝਿਆ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦਾ ਜੀਵਤ ਰੂਪ ਹੈ। ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਡਾ. ਹੇਡਗੇਵਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਸੰਘ ਨਹੀਂ, ਸਮਾਜ ਬਣਾਉਣ ਚੱਲੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਵਾਕ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਵਿਆਪਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਚੇਤਨਾ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਜਾਂ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ; ਇਹ ਅਣਗਿਣਤ ਰਿਸ਼ੀ-ਮੁਨੀ, ਸਿਪਾਹੀਆਂ, ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਨਾਲ ਬਣੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ। ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੱਕ, ਅਣਗਿਣਤ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕਦੇ ਵੀ ਹਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਤੱਤ ਜਿਉਂਦਾ ਰਿਹਾ।
ਗੀਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ: ਸੰਘ ਦਾ ਆਤਮ-ਸੰਸਕਾਰ :
ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਘ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਾਗਮ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਗੀਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸੰਘ ਦੇ ਗੀਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੀਤ ਸਿਰਫ਼ ਸੁਰ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹਨ ਜੋ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸਦਾ ਹਰ ਸਾਹ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਹੈ। ਸੰਘ ਨੇ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਿਆਂਦੀ, ਉਹ ਅੱਜ ਦੇ 'ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਭੁੱਲਣ' ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੰਘ ਦੀ ਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਜ-ਨਿਰਮਾਣ, ਸਿਰਫ਼ ਸੰਗਠਨ ਨਹੀਂ :
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਡਾ. ਹੇਡਗੇਵਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਸੰਘ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ। ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਸੰਘ ਦੇ ਵਰਕਰ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ, ਸਿੱਖਿਆ, ਵਾਤਾਵਰਣ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹਨ, ਇਹ ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ; ਦਰਅਸਲ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਸਮਾਜ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਥਨ ਸੰਘ ਦੇ ਮੂਲ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸਾਰ ਹੈ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰ ਕੋਈ ਸੱਤਾ ਦਾ ਤੰਤਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜੀਵੰਤ ਚੇਤਨਾ ਹੈ।
ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਦਾ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸਾਲ :
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਘ ਆਪਣੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਉਤਸਵ ਦਾ ਪਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਦਾ ਪਲ ਵੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਇਹ ਸੀ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਯੋਗ ਹਾਂ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਲਈ ਸੋਚਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਣ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਮਾਜ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨਾ ਸਾਡਾ ਨੈਤਿਕ ਫਰਜ਼ ਹੈ।
ਭਾਰਤ: ਤਪੱਸਿਆ, ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦੀ ਧਰਤੀ :
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਏਕਤਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਸਾਂਝੀ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਅਰਵਿੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਰਾਹੀਂ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਮਾਰਗ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਗਾ ਕੇ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸੰਘ ਆਪਣੀ ਕੰਮ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ :
ਅਰੁਣ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ: ਇਹ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ, ਸੰਭਾਲੀ ਰੱਖਣ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਵੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਧਰਮ, ਜਾਤ ਜਾਂ ਵਰਗ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਿਆਨ ਦਿੱਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਿੰਜਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਵਾਂ ਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਿਰਫ਼ ਭੂਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਤਪੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਹਿੰਦੂਸਥਾਨ ਸਮਾਚਾਰ / ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
05 Oct 2025
